FACEBOOK...

Komentowane artykuły...

Eksponat miesiąca - fragment hakownicy

Wśród eksponatów archeologicznych znajdujących się w zbiorach kęckiego muzeum, sporą część zajmują późnośredniowieczne militaria. Jednym z nich jest niewielki fragment hakownicy ozdobionej zębowym ornamentem, pochodzącej ze stanowiska archeologicznego Wołek w Kobiernicach. Czas powstania odlanej z brązu hakownicy, można oszacować na XV w.

Hakownica (ang. petronel, niem. Hekenbüche, czes. hakownice, ručnice, franc. haquebutte) - rodzaj ręcznej broni palnej, miotającej pociski energią gazów, wytworzonych na skutek spalania prochów. Broń ta była wykorzystywana w Europie od czasów późnego średniowiecza. Zastosowanie hakownicy poprzedziło wynalezienie prochu strzelniczego przez Chińczyków w IX wieku (niektóre opracowania wskazują też X wiek). Proch czarny (dymny) stanowił wybuchową mieszaninę, składającą się z saletry, siarki i węgla drzewnego. Ze Wschodu wynalazek ten trafił do Europy w XIII w. za pośrednictwem Arabów, Turków lub Mongołów.

Nazwa broni pochodzi od haka służącego do oparcia ciężkiej lufy i jednocześnie do zamortyzowania skutków odrzutu w trakcie strzału. Okrągłe lufy hakownicy były odlewane z brązu, stopów miedzi, bądź kute z żelaza. Lufę umieszczano na drewnianym łożu z prostą, wykonaną z drewna kolbą. W momencie wystrzału strzelec opierał ją o mur lub płot. Broń tego rodzaju była wykorzystywana głównie podczas obrony fortyfikacji miejskich, zamków, bądź taborów.

Wśród pocisków którymi strzelano z hakownicy znajdowały się kule kamienne, żeliwne, czy ołowiane. W czasie polowań często wykorzystywano również kule szklane. Strzelanie z tej broni było czynnością dość skomplikowaną i wymagającą od strzelca dużych umiejętności i wprawy. Najpierw trzeba było rozgrzać lont lub kawałek żelaza. Następnie strzelec wsypywał do przewodu lufy odrobinę prochu, po czym umieszczał w nim kulę i przybitkę ze szmatki. Całość ładunku przybijał stemplem. Kolejnym krokiem było podsypanie prochu na panewce. Od podpalenia prochu na panewce do wystrzelenia pocisku mijało kilka sekund. Celowanie odbywało się w sposób bardzo prymitywny, po lufie, dlatego też hakownica była bronią odznaczająca się bardzo małą skutecznością.

Na podstawie wykopalisk archeologicznych ustalono, że pierwsze hakownice zaczęły się pojawiać w Europie w połowie XIV wieku. Broń tego rodzaju była dość zróżnicowana pod względem zarówno kalibru i wagi. Najcięższe hakownice były nieporęczne – ważyły nawet około 20 kg i mierzyły ponad 2 metry. Do ich obsługi potrzeba było dwóch strzelców. Duży wpływ na rozpowszechnienie tego rodzaju uzbrojenia miały wojny husyckie toczone w latach 1419-1436. Podczas działań wojennych, czescy husyci z sukcesem stosowali obronny szyk taborowy. Dzięki połączeniu łańcuchami wozów bojowych, powstawał ruchowy obóz warowny, zza którego można było ostrzeliwać nieprzyjacielską konnicę i piechotę z broni miotającej (łuków, kusz) oraz broni palnej.

Oprócz tradycyjnych hakownic, czescy husyci stosowali znacznie mniejsze egzemplarze tej broni tzw. pistale. Umożliwiały one oddawanie strzałów z jednej ręki. To prawdopodobnie od nazwy tej broni weszło do języka polskiego słowo pistolet. Z przekazów historycznych wynika, że polskie rycerstwo po raz pierwszy zetknęło się z bronią palną w czasie wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411. Wzmianki na ten temat użycia hakownic i bardzo podobnych do nich piszczeli przez wojska krzyżackie, można znaleźć między innymi u samego Jana Długosza.

W okresie nowożytnym hakownica zaczęła wychodzić z użytku. Została zastąpiona przez poręczniejszą broń palną, odznaczającą się mniejszą wagą i lepszą celnością. Zamiast hakownic na polach bitew zaczęły pojawiać się znacznie skuteczniejsze arkebuzy, rusznice oraz muszkiety.

Inwentarz artystyczno-historyczny Muzeum im. Aleksandra Kłosińskiego w Kętach, sygn. MK/H/1958.


Bibliografia:
Bogacki Michał, Broń wojsk polskich w okresie średniowiecza, Zakrzewo 2009.
Gloger Zygmunt, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 3 [K – P], Warszawa 1985.
Żygulski Zdzisław jun., Broń w dawnej Polsce. Na tle uzbrojenia Europy Bliskiego Wschodu, Warszawa 1975.

Komentarze

Tutaj możesz zostawić komentarz aby to zrobić musisz być zalogowany. Możesz to zrobić tutaj...