O Konstytucji 3 maja przy armacie

W piątek 21 kwietnia o godz. 17.00 w kęckim muzeum odbyło się 88 Spotkanie przy armacie zatytułowane „Konstytucja 3 maja 1791 roku i walka w jej obronie w 1792 roku". Poprowadził je Dariusz Nawrot – doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie historii, profesor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Na wstępie wykładu prelegent wypowiedział słowa „…że Rzeczpospolita umarła nie dlatego, że żyć nie chciała, ale właśnie dlatego że żyć chciała”. Według niego zwołany w 1788 roku Sejm Czteroletni i największe dzieło reformatorskie tego Sejmu w postaci Konstytucji 3 maja, było oznaką woli życia polskiego państwa pod koniec XVIII wieku.

Swoje rozważania profesor rozpoczął od przybliżenia sytuacji politycznej Polski w przeddzień zwołania Sejmu Czteroletniego. Królem Polski od 1764 roku był Stanisław August Poniatowski. Objęcie tronu przez Poniatowskiego było możliwe dzięki protekcji carycy Rosji Katarzyny II. Mimo ciężkiej sytuacji międzynarodowej, spowodowanej I rozbiorem Rzeczypospolitej w 1772 roku, król usiłował przeforsować wprowadzenie w kraju gruntownych reform ustrojowych, których celem było wzmocnienie Polski. Stanisławowi Poniatowskiemu udało się zyskać poparcie głównych sił politycznych w kraju. W atmosferze powszechnie panującego entuzjazmu, zwołano do Warszawy Sejm Czteroletni, który do historii przeszedł jako Sejm Wielki.

Profesor Nawrot scharakteryzował główne stronnictwa polityczne, które ukształtowały się w dobie Sejmu Wielkiego. Pierwszym z nich było stronnictwo dworskie, skupione wokół króla i wspierające jego reformatorskie zapędy. Wśród stronnictw sejmowych można też wymienić obóz patriotyczny, którego przywódcą był Ignacy Potocki. Kolejnym stronnictwem był obóz staroszlachecki, na czele którego stanęli hetmani – Franciszek Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski.

Następnie prelegent przybliżył sylwetki tych osób, które miały decydujący wpływ na powstanie dokumentu Konstytucji 3 maja. Wśród nich wymienił włoskiego księdza Scipione Piattolego – uczonego, wychowawcę dzieci magnackich, bliskiego współpracownika i prywatnego sekretarza Poniatowskiego. Włoch był ostatecznym redaktorem tekstu majowej konstytucji. Kluczową rolę w pracach redakcyjnych nad Ustawą Rządowa z dnia 3 maja odegrał także oświeceniowy publicysta – Hugo Kołłątaj. Jednak według wykładowcy najważniejszymi osobami, mającymi wpływ na kształt Konstytucji 3 maja, byli król Stanisław August Poniatowski oraz Ignacy Potocki.

W dalszej części wykładu profesor Nawrot przedstawił okoliczności uchwalenia majowej konstytucji. Zwolennicy wprowadzenia ustawy zasadniczej uciekli się do fortelu. Licząc się ze sprzeciwem ze strony opozycji, przesunięto obrady sejmu z 5 maja na dzień 3 maja 1791 roku, nie informując o tym zdarzeniu tej części posłów, która była przeciwna reformom. Przygotowany wcześniej tekst konstytucji odczytano w obecności króla, posłów i senatorów na sali sejmowej, mieszczącej się na Zamku Królewskim w Warszawie. Mimo protestów części posłów, m. in. posła ziemi kaliskiej Jana Suchorzewskiego, sejmowej większości udało się uchwalić ustawę zasadniczą. Po tym wydarzeniu posłowie i senatorowie udali się w atmosferze triumfu do warszawskiej katedry, gdzie doszło do uroczystego zaprzysiężenia konstytucji.

Według profesora Dariusza Nawrota przyjęcie Ustawy Rządowej z dnia 3 maja przez polski parlament było wiekopomnym wydarzeniem. Dzięki aktowi z 1791 roku Polska weszła do elitarnego klubu narodów rządzących się ustrojem konstytucyjnym. Konsytuacja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie ustawą zasadniczą. Wcześniej od niej została uchwalona jedynie konstytucja Stanów Zjednoczonych.

W ostatniej części wykładu prelegent opisał jeszcze wojnę w obronie Konstytucji 3 maja. Caryca Katarzyna II nigdy nie zaakceptowała reform wprowadzonych przez polski sejm. W 1792 roku caryca wysłała do Polski potężną armię, której zadanie polegało na przywróceniu porządku politycznego sprzed 1788 roku. Z inicjatywy Katarzyny II, przeciwnicy Konstytucji 3 maja powołali do życia konfederację targowicką. Rok 1792 przyniósł Rzeczypospolitej klęskę militarną w wojnie z Rosją. Konsekwencją przegranej wojny był kolejny rozbiór Polski oraz unieważnienie wszystkich reform Sejmu Czteroletniego, łącznie z Konstytucją 3 maja.